Uluslararası düzeyde yaşanan ekonomik krizle birlikte işsizliğin milyonlarca işçiyi-emekçiyi işsiz bıraktığı, birçok işverenin işletmesini kapatmak ya da üretime ara vermek zorunda kaldığı bir dönemi yaşadık. Bu süreç eski hızını yitirse de her geçen gün işsizler ordusuna yeni işsizler eklenerek devam etmekte. İşte bu nedenle dergimizin bu köşesini dönemin işsizleri ve her an işsiz kalma potansiyeli taşıyan bugünün işçileri için önemli bir konu olan işsizlik sigortasına ayırdık.

4447 Sayılı “İşsizlik Sigortası Kanunu” 25.08.2000 tarihinde kabul edilmiş ve 08.09.2000 tarih ve 23810 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. İşsizlik sigortasının amacı, işsizlik sigortasına ilişkin kuralları ve uygulama esaslarını düzenlemek ve sigortalılara işsiz kalmaları halinde, İşsizlik sigortası kanununda öngörülen ödeme ve hizmetlerin yerine getirilmesini sağlamaktır.

İşsizlik Sigortası Kanunu, Sosyal Sigortalar Kanunu ‘nun 2. maddesinde belirtilen sigortalılar ile aynı kanunun geçici 20. maddesinde açıklanan sandıklara tabi sigortalıları ve mütekabiliyet esasına dayalı olarak yapılan anlaşmalara göre çalışan yabancı işçileri kapsar.

İşsizlik sigortası primlerinin toplanmasından Sosyal Sigortalar Kurumu , diğer her türlü hizmet ve işlemlerin yapılmasında İş ve İşçi Bulma Kurumu Genel Müdürlüğü görevli, yetkili ve sorumludur.

İşsizlik sigortası zorunludur. Bu kanun kapsamına giren ve halen çalışmakta olanlar bu kanunun yürürlüğe girdiği tarihte, yeni girenler ise işe başladıkları tarihten itibaren sigortalı olurlar. Sigortalılığın başlamasıyla birlikte, sigortalılar ile bunların işverenlerinin sigorta hak ve yükümlülükleri de işlemeye başlar. İşveren, hizmet akdi bu kanunda belirtilen şekilde sona ermiş sigortalılar hakkında; örneğin İş ve İşçi Bulma Kurumunca hazırlanan üç nüsha işten ayrılma bildirgesi düzenleyip 15 gün içinde bir nüshasını bu kuruma göndermek, bir nüshasını sigortalı işsize vermek ve bir nüshasını da işyerinde saklamakla yükümlüdür. Sigortalı işsizin, bu kanunda belirtilen ödeme ve hizmetlerden yararlanabilmesi için işten ayrılma bildirgesi ile birlikte hizmet akdinin feshedildiği tarihi izleyen günden itibaren 30 gün içerisinde kuruma doğrudan başvurması gerekir. Mücbir sebepler dışında başvuruda geçirilen süre işsizlik ödeneği alamaya hak kazanılan toplam süreden düşülür. Sigortalı işsizlere bu kanunda belirtilen esas ve usuller çerçevesinde İş ve İşçi Bulma Kurumunca şu ödemeler yapılır ve hizmetler sağlanır:

> İşsizlik ödeneği

> Hastalık ve analık sigortası primleri

> Yeni bir iş bulma

> Meslek geliştirme, edindirme ve yetiştirme eğitimi

İşsizlik sigortasının gerektirdiği ödemeleri, hizmet ve yönetim giderlerini karşılamak üzere, bu kanun kapsamına giren tüm sigortalılar, işverenler ve Devlet İşsizlik sigortası primi öder. İşçi aylık brüt kazancı üzerinden %2 , işveren %3 ve Devlet de %2 oranında işsizlik sigortası primi öder. İşverenler, işsizlik sigortasına ilişkin %3 oranındaki yükümlülükleri nedeniyle sigortalının ücretlerinden herhangi bir indirim veya kesinti yapamazlar. Günlük işsizlik ödeneği, sigortalının son dört aylık prime esas kazançları dikkate alınarak hesaplanan günlük ortalama net kazancının %50 ‘sidir. Bu suretle hesaplanan işsizlik ödeneği miktarı, sanayi kesiminde çalışan 16 yaşından büyük işçiler için uygulanan aylık asgari ücretin netini geçemez.

Hizmet akdinin sona ermesinden önceki son 120 gün prim ödeyerek sürekli çalışmış olanlardan son 3 yıl içinde:

a) 600 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödemiş olan sigortalı işsizlere 180 gün

b) 900 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödemiş olan sigortalı işsizlere 240 gün

c) 1080 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödemiş olan sigortalı işsizlere 300 gün süre ile işsizlik ödeneği verilir.

İşsizlik ödeneği, nafaka borçları dışında haciz veya başkasına devir ve temlik edilemez. Sigortalının kusurundan kaynaklandığı belirtilen ödemeler yasal faizi ile birlikte geri alınır.

İşsizlik sigortasına tabi olanların hizmet akitleri  işsizlik sigortasına hak kazandırıcı şekilde sona erenler, kuruma süresi içinde şahsen başvurarak yeni bir iş alamaya hazır olduklarını kaydettirmeleri, hizmet akitlerinin sona ermesinden önceki son 3 yıl içinde en az 600 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödemiş ve işten ayrılmadan önceki son 120 gün içinde prim ödeyerek sürekli çalışmış olmaları kaydıyla işsizlik ödeneği almaya hakka kazanırlar.

İşsizlik ödeneğine hak kazanılmasının şartları şunlardır. Hizmet akdi;

a> Bildirim önerilerine uygun olarak işveren tarafından sona erdirilmiş olmalı,

b> Bildirim önelini beklemeksizin iş kanununun 24. Maddesinin I, II, III numaralı bentlerine göre sigortalı tarafından feshedilmiş olmalı.

c> Bildirim önelini beklemeksizin iş kanununun 25. Maddesinin I ve III numaralı bentlerine göre işveren tarafından feshedilmiş olmalı,

d> Hizmet akdinin belirli süreli olması halinde, iş bu süre sonunda işsiz kalmalı,

e> İş yerinin el değiştirmesi, kapanması, işin veya işyerinin niteliğinin değişmesi nedeniyle işçi işten çıkarılmış olmalı.

f> 4046 sayılı Özelleştirme …  kanunun 21. maddesi kapsamında işsiz kalmak

İşsizlik ödeneği ödenmesinde hak düşürücü nedenler 4447 sayılı kanunun madde 52′ de belirtilmiştir.

İşsizlik ödeneği almakta iken;

a) Kurumca teklif edilen mesleklerine uygun ve son çalıştıkları işin ücret ve çalışma koşullarına yakın ve ikamet edilen yerin belediye mücavir alanı sınırları içinde bir işi haklı bir nedene dayanmaksızın reddeden

b) İşsizlik ödeneği aldığı sürede gelir getirici bir işte çalıştığı veya herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşundan gelir veya aylık aldığı tespit edilen

c) Kurum tarafından önerilen meslek geliştirme, edindirme ve yetiştirme eğitimini haklı bir neden göstermeden reddeden veya kabul etmesine rağmen devam etmeyen

d) Haklı bir nedene dayanmaksızın kurum tarafından yapılan çağrıları zamanında cevaplamayan, istenilen bilgi ve belgeleri öngörülen süre içinde vermeyen sigortalı işsizlerin işsizlik ödenekleri kesilir.

Avukat  Fadime YAZIRHAN

Şubat 2004